Wat is er aan de hand met het offertorium? Deel 1

Zoals bekend is de ritus van het Offertorium (of volgens de benaming van de Gewone Vorm de “bereiding van de gaven”) de meest drastische wijziging in het missaal van de Gewone Vorm, d.w.z. geen enkel woord van de Buitengewone Vorm werd behouden.
In 1970 antwoordt het Consilium op de vraag of de gewijzigde Offertorium ritus niet een verarming van de liturgie inhoudt als volgt:

Nullo modo. Preces antiquae: « Suscipe, sancte Pater ... » « Offerimus tibi, Domine » genuinam significationem rituum « offertorialium » minime exprimebant, sed tantummodo anticipabant conceptum verae ac propriae oblationis sacrificii,.... (Bron: Notitiae 6 (1970), 37-38.

M.a.w. “helemaal niet. De oude gebeden “Suscipe, sancte Pater…”, “Offerimus tibi, Domine” drukten nauwelijks de echte betekenis van de ritus van de ‘offerande’ uit maar liepen enkel voorop op het ware en eigenlijke offer”.

Dit is een merkwaardige stelling. Betekent dit dat minstens sinds 1570 misplaatste gebeden werden gebruikt en dat men het dus eeuwenlang bij het verkeerde eind had?

Nu, als de stelling van Consilium correct is, dan lijkt het logisch dat men in sacramentaria van vóór 1570 wél gebeden moet kunnen vinden die de ‘echte’ betekenis van de offerande uitdrukken.
Maar wat lezen we in het artikel “In Novum Ordinem Missae” van de assistent en confrater-Lazarist Carlo Braga C.M. (Ephemerides LIturgicae 83 (1969), 375-385, meer bepaald p.378:

Profundior, sub aspectu doctrinali, est mutatio quae ad offertorium invenitur… Difficultas oriebatur praecipue ex formulis oblationis panis et vini: Suscipe… Offerimus… Nam his formulis indebite anticipatur notio oblationis sacrificialis quae Canoni Missa est propria. Selectio aliarum formularum, inter eas quae in traditione tum ritus romani tum aliorum rituum occidentalium inveniuntur, possibilis non fuit, quae omnes eosdem conceptus referunt. Necessario proinde fuit formulas ex novo conficere...

Dit citaat bevat volgende verbazingwekkende elementen:
1/Braga geeft toe dat er een leerstellige (!) wijziging is aangebracht.
2/”Een selectie van andere formuleringen, zoals die in de traditie zowel in de romeinse ritus als in de andere westerse riten worden gevonden, was niet mogelijk omdat al deze formuleringen naar eenzelfde idee verwijzen”, nl. een ongepaste anticipatie van offer dat eigenlijk pas in de canon optreedt.
3/“Het was dus noodzakelijk nieuwe (ex novo) formuleringen samen te stellen.

Kortom, Braga geeft toe dat geheel het beschikbare materiaal van de geschiedenis van Romeinse ritus en van alle andere Westerse ritussen eenzelfde concept uitdrukken, nl. dat wat aanwezig is in het missaal van de Buitengewone Vorm. En toch is dit idee fout!

Alhoewel elk historisch feit en de gehele traditie zoals die bekend is (dit geeft Braga zelf toe) spreken tegen de stelling in Notitiae, drukt men de stelling gewoonweg door, wetens en willens. Dit is excellent voorbeeld van een ideologie à la Hegel. Toen aan Hegel gezegd werd dat de feiten zich niet aanpassen aan zijn idee ervan, antwoordde Hegel: “Um so schlimmer für die Tatsachen” oftewel “dat is dan spijtig voor de feiten”.

Men zou kunnen denken dat dit de ware geest van de Novus Ordo is of toch niet...?

De geest van de Novus Ordo

De Novus Ordo is niet uit de lucht komen vallen maar werd in fasen voorbereid sinds op 28 mei 1948 Pius XII een commissie instelde ter hervorming van de liturgie met als secretaris Annibale Bugnini. De eerste  vrucht van deze commissie was de nieuwe Paaswake in 1951 waarover Bugnini in 1955, bij de hervorming van de gehele Goede Week, zou zeggen dat dit de "eerste stap" was naar een algehele hervorming van de liturgie (zie A. Bugnini & C. Braga, Ordo Hebdomadae Sanctae Instauratus Commentarium, Rome 1955, p. 4: "Decretum 'Maxima redemptionis nostrae mysterium', die 16 novembris 1955 a S.C.Rituum promulgatum, tertius est gressus erga instaurationem liturgicam generalem; primus est solemnis vigilia paschalis (a.1951); secundus, rubricae simplificatae (1955); tertius, Ordo hebdomadae sanctae.")

Deze commentaren van Bugnini, zijn assistent Carlo Braga en andere leden van deze commissie en van het latere Consilium, opgericht in 1964 "ad exequendam Constitutionem de sacra liturgia" zijn van centraal belang voor een goed inzicht in de geest van de Novus Ordo. Wat bewoog de 'specialisten' bij het schrappen van gebeden en riten en bij het knip- en plakwerk waarmee gebeden uit sacramentaria werden in elkaar geschoven? De memoires van Bugnini (La riforma liturgica (1948-1975), Rome 1983); hiervan bestaat ook een Duitse vertaling) geven maar één perspectief weer.

Een andere bron is het tijdschrift Ephemerides Liturgicae, het officieuze spreekorgaan van Bugnini. Het zou interessant zijn om in de jaargangen 1948-1975 de vele commentaren op de liturgische hervorming door leden van het Consilium (voor de leden zie Bugnini, La riforma liturgica) in dit tijdschrift na te gaan om de beweegredenen van de hervorming op het spoor te komen.

Een voorbeeld. Diens assistent en net als Bugnini Lazarist, Carlo Braga C.M.schrijft in 1970 ('Il nuovo Messale Romano', Ephemerides Liturgicae 84 (1970) 249-274, hier p. 272) over de beweegredenen voor de introductie en het schrappen van gebeden. "Natuurlijk", zo schrijft hij, konden uit de schat van gebeden uit de geschiedenis enkel die gebeden weerhouden worden "die nu nog een pastorale waarde hebben voor de hedendaagse mens". En de overname van oude gebeden, zonder die te veranderen, zou moeilijkheden geschapen hebben voor "de psychologie van de mens die andere problemen ervaart, een andere wijze van denken heeft en die in een andere materiële en disciplinaire wereld leeft".

Met dit argument wordt een voortdurende liturgische hervorming gerechtvaardigd maar ook een hervorming van de hervorming!

Hier is de bron: