Is er een toekomst voor Thomas van Aquino in het Nederlands?

Terwijl de Nederlandse vertalingen van kerkvaders, in het bijzonder van Augustinus, aan een gestaag tempo gepubliceerd worden (soms zelfs in tweetalige edities), is het tegendeel het geval voor de algemene leraar (doctor communis) van de Kerk, Thomas van Aquino.
Meer zelfs, het oeuvre van Thomas dat in het Nederlands beschikbaar is, is bedroevend klein. Een overzicht is hier te vinden.

Behalve een vertaling van delen van de Summa Theologiae, die dateert van voor WO II, zijn er sinds het midden van de vorige eeuw slechts af en toe vertalingen gepubliceerd en dan meestal van kleinere werkjes of onderdelen van werken. De grootse Summa contra Gentiles is nagenoeg onvertaald. Zijn commentaren op de Schrift hebben eveneens nauwelijks aandacht gekregen en hetzelfde kan gezegd worden over zijn commentaren op Aristoteles of over een geheel miskend onderdeel van zijn werk, de quodlibetale kwesties, waarvan onlangs een overzicht hier werd gepubliceerd. Zogenaamde ‘populaire’ werken zoals zijn beschouwingen over het Onze Vader, de Tien Geboden, de Geloofsbelijdenis zijn daarentegen wel vertaald geworden.

 Welke zijn de redenen voor deze lacune?
1. De boekenmarkt maakt een moeilijke periode door; de verkoopwaarde van een Nederlandse vertaling van Thomas schat men zeer klein in. Maar dit verklaart niet waarom de voorbije zestig jaar er zo weinig vertaald is toen de boekenmarkt nog voldoende groot was.
2. Het genre van zijn werken is niet gunstig. De scholastiek denkende geest van Thomas met zijn kwesties, pro’s en contra’s, onderscheiden, fundering op de klassieke filosofie levert een tekst op die momenteel niet wordt ‘aangevoeld’ als ‘inspirerend’. Geheel anders is het blijkbaar met de preken of bijbelcommentaren van Augustinus.
3. Speculatieve filosofie en theologie, grondig doordrongen van Aristoteles, staan niet hoog in aanzien. De scholastiek in het algemeen en Thomas in het bijzonder wordt verweten te statisch te zijn, te zeer met zekerheden te werken. Vandaag verkiest men de existentiële zoeker Augustinus, hij die leeft van en vanuit de paradox ‘stellig maar onzeker’, de schrijver van kleine tastende traktaatjes maar niet de scholastieke schrijver van syntheses. Deze ‘geest’ heeft bijzonder de Lage Landen getroffen waar Thomas een uitermate slechte reputatie heeft gekregen na Vaticanum II en de Orde van de Predikheren van Thomas niet behulpzaam is geweest in het weerleggen van deze ‘geest’, ondanks pogingen van het Leergezag met de publicatie van Lumen ecclesiae in 1974 en Fides et ratio in 1998.

En toch.
Bij de opkomst van de ‘nouvelle theologie’ en de ‘ressourcement’ waarschuwde Père Labourdette O.P. al dat een te grote nadruk op de individuele kerkvaders het risico in zich draagt dat we naar de geschiedenis van de theologie gaan kijken als naar een palet van verschillende kleuren waar iedereen zijn kleur kan uitkiezen en zo, zich beroepend op ‘de traditie’, argumenteert voor iets wat rechtlijnig staat tegenover de Traditie. Indien we de synthese van de grootste kerkleraar Thomas van Aquino uit het oog verliezen, dan riskeren we te vervallen in theologisch relativisme, een veelheid aan gelijkwaardige scholen en theologen. Het is deze relativistische veelheid die denkers als Descartes en Luther hebben voortgebracht, denkers die vanwege de verwarrende veelheid geheel het verleden veronachtzamen en een nieuwe filosofie, een nieuwe ‘kerk’ beginnen. De nieuwe evangelisatie heeft er dus alle belang bij aan te knopen bij de synthetische geest van Thomas van Aquino.
De jongere generatie is onbekend met de constructie van de post-Vaticanum II ‘geest’ en verkiest terecht en zonder enige schaamte veeleer de Traditie dan de zelfgekozen tradities.

Wat zijn de uitdagingen?
1. De vertaling van Thomas’ teksten vereist vaak niet enkel een goede kennis van het Latijn maar ook van de filosofie en de theologie van Thomas om de vertaling correct uit te voeren en de noodzakelijke annotaties aan te brengen.
2. Een planmatige werkwijze waarbij meer ‘populaire’ werken (Bijbelcommentaren op pericopen volgens het lezingenrooster, Compendium Theologiae) gecombineerd en afgewisseld worden met systematische werken.
3. Zulk een planmatige aanpak geeft een grotere kans op het vinden van een uitgever en van fondsen.