Het pastorale ambt van de bisschop

 

 

In deze tijden is het misschien goed te herinneren aan enkele passages uit het Directorium voor het pastorale ambt van bisschoppen uit 2004 vanwege de Congregatie voor de Bisschoppen (waarvan ik nog geen Nederlandse vertaling gezien heb!):

Nr. 14: As a consequence of his episcopal ordination, of hierarchical communion and of his membership in the episcopal College, the Bishop should prize highly and nourish in his heart that communion of charity and obedience which binds him to the Roman Pontiff, making his own the Holy Father’s intentions, initiatives, joys and concerns, and fostering also within the faithful those same filial sentiments.

The Bishop should carry out faithfully the instructions of the Holy See and of the different Dicasteries of the Roman Curia, which assist the Roman Pontiff in his mission of service to the particular Churches and to their Pastors. He should ensure, moreover, that the documents of the Holy See are brought to the attention of every priest, and, when appropriate, of every member of the faithful; and he should find ways of explaining the content of the documents, so as to make them accessible to everyone. (nr. 14)

Nr. 43: Christ, who became “obedient unto death, even death on a cross” (Phil 2:8), whose food is to do the will of the Father (cf. Jn 4:34), is ever present before the eyes of the Bishop as the supreme example of that obedience which was the cause of our justification (cf. Rom 5:19). Conforming himself to Christ, the Bishop offers an outstanding service to unity and to ecclesial communion: his conduct demonstrates that no one in the Church may legitimately command others if he does not first offer himself as an example of obedience to the Word of God and to the authority of the Church

Nr. 52: Conscious of his responsibility for the entire ministry of the Word in his particular Church, where he has been commissioned to proclaim the faith, to teach with authority and to bear witness to divine and catholic truth, the Bishop has an obligation to deepen his intellectual preparation through personal study, with a serious commitment to keeping abreast of cultural developments. In the light of the Word of God, the Bishop should be able to discern and evaluate currents of thought, as well as anthropological and scientific trends, so as to respond, with fidelity to the doctrine and discipline of the Church, to the new questions arising in society.

Keeping up to date in theology is necessary if the Bishop is to explore the inexhaustible riches of revelation, faithfully to guard and expound the deposit of faith, and to establish a respectful and fruitful working relationship with theologians. Such dialogue can lead to new insights into the deepest truths of the Christian mystery, an ever greater understanding of the Word of God and the appropriation of suitable methods and language with which to present it to the modern world. Through his theological reading, the Bishop can give an ever firmer foundation to his magisterial task for the enlightenment of the People of God. His knowledge of current theology also enables him to monitor the conformity of new theological ideas with the content of Tradition, countering objections to sound doctrine and correcting any distortions.

Nr. 117: The pastoral ministry and the common good of society require that the Bishop maintain direct or indirect relations with civil, political, socioeconomic, military and other authorities. The Bishop should always accomplish this task with respect and courtesy, but without ever compromising his proper spiritual mission. While he nurtures in himself and encourages in the faithful a great appreciation for public office, and while he prays for those charged with the administration of temporal affairs (cf. 1 Pet 2:13-17), he should never consent to any restriction of his apostolic freedom to proclaim the Gospel openly and to enunciate moral and religious principles, including those affecting the life of society. Ready to commend worthy efforts and genuine successes in the public arena, he should be equally ready to condemn every public offence against God’s law and against human dignity, taking care never to give the community the least impression that he is meddling in affairs outside his competence or supporting partisan interests. In these matters, the Bishop should set an example of apostolic conduct for priests, consecrated persons and members of societies of apostolic life, so that they too are able to maintain the same freedom in their respective ministries or apostolates.

Nr. 120: The Bishop has a personal obligation to preach often, proposing to the faithful, in the first instance, what they are to believe and do for the glory of God and for their eternal salvation. He proclaims the mystery of salvation accomplished in Christ, so as to demonstrate that Our Lord is the one Saviour and the centre of the lives of the faithful and of all human history (356).

It is also the Bishop’s task to proclaim always and everywhere the moral principles of the social order, in this way announcing man’s authentic liberation, brought about through the Incarnation of the Word. When the rights of the human person or the salvation of souls so demand, it is his duty to express a judgement based on revelation about the concrete realities of human life: in particular, on matters concerning the value of life, the meaning of freedom, the unity and stability of the family, the procreation and education of children, the contribution to the common good, human labour, the consequences of technical progress, the use of material goods and the peaceful and fraternal co-existence of all peoples (357). The Bishop should not fail to make known to his people the teachings and guidelines that he receives from the Holy See.

Thomas over het bisschopsambt

Enkele gedachten van Sint-Thomas over het bisschopsambt vanuit diens commentaar op 1 Tim 3, 1-3: “Dit woord is betrouwbaar : streeft iemand naar het leidersambt (episkopos), dan begeert hij een voortreffelijke taak. Een leider in de gemeente moet onberispelijk zijn, de man van één vrouw, matig, verstandig, beschaafd, gastvrij, bekwaam om te onderwijzen, niet aan de wijn verslaafd, niet opvliegend, maar inschikkelijk, niet strijdlustig, niet geldzuchtig.” [fidelis sermo si quis episcopatum desiderat bonum opus desiderat. Oportet ergo episcopum inreprehensibilem esse unius uxoris virum sobrium prudentem ornatum hospitalem doctorem, non vinolentum non percussorem sed modestum non litigiosum non cupidum]

Zie ook Summa Theologiae IIa-IIae, q. 185, a. 1 over de vraag of het geoorloofd is te verlangen naar het bisschopsambt (hier vertaald) en Quodlibet V, q. 11, a. 2 over het weigeren van een bisschopsverkiezing (vertaald hier)

Vanuit de etymologische betekenis van ‘episkopos’, nl. ‘hoofdopzichter’, zegt Thomas dat we twee elementen moeten beschouwen, nl. de verhevenheid van de waardigheid van het bisschopsambt en het nut ervan voor het volk. Zij die kijken naar de eer die een bisschop toekomt en de macht die hij geniet en hierom het bisschopsambt nastreven “weten niet wat het is een bisschop te zijn”.

Daarom zegt Paulus niet dat zo iemands verlangen voortreffelijk is maar dat het werk, d.w.z. het nut voor het volk, iets voortreffelijks is.

Onberispelijk zijn wil niet zeggen zonder fout zijn maar wil zeggen niet slaaf zijn van een zonde waarvoor men door anderen kan berispt worden want het past niet dat iemand die dient te berispen zelf berispt kan worden.

Elke deugd richt zich op de eerste plaats tegen de passies. Er zijn nu twee deugden die de heiligheid bepalen, nl. kuisheid en matigheid want het is vooral door de lust van het vlees dat de ziel verward wordt. Thomas gaat hier niet in op het celibaat van de priester en bisschop dat hij elders zal verdedigen maar verwijst naar de betekenis van het sacrament, nl. dat Christus de Bruidegom van de Kerk is en de Kerk één is.

De matigheid : iemand die alles moet overzien mag niet onmatig zijn en Thomas verstaat hieronder vooral de dronkenschap die verhindert waakzaam te zijn en te overzien.

De verstandigheid : deze deugd regelt alle andere deugden en de bisschop is precies gekozen om anderen te leiden.

Vervolgens bespreekt Paulus de uitwendige handelingen van een bisschop en eerst in verhouding tot zichzelf (beschaafdheid) en dan in verhouding tot anderen (gastvrijheid, onderricht). De beschaafdheid (ornatum) : dit betekent dat iemands handelingen en woorden gepast en in harmonie moeten verlopen en in die zin schoon moeten zijn. Men vraagt van de bisschop dat hij beschaafd is want wij beoordelen het innerlijke vanuit wat wij uiterlijk zien: “Iemands kleding en de lach van zijn tanden en ook de gang van een mens melden wie hij is” (Sir. 19, 30).

De gastvrijheid : er twee soorten aalmoezen, een lichamelijk en een geestelijke. De bisschop dient beiden aan zijn kudde te geven. De gastvrijheid betreft de eerste soort van aalmoezen: “Beoefent de gastvrijheid” (Rom 12, 13). De tweede soort betreft de uitspraak “bekwaam om te onderwijzen”, dit is de bijzondere taak van de hoofden van de Kerk volgens Jer. 3, 15: “Ik geef u herders naar mijn hart die u zullen leiden met kennis en inzicht.”

Vanaf vers 3 verwerpt Paulus de tegenovergestelde ondeugden, nl. de begeerte van het vlees, de begeerte tot woede en tot hebzucht. “Niet aan de wijn verslaafd”: de toekomstige bisschop mag zich niet overlaten aan excessen van de mond of overdadigheid: “bedwelmt u niet met wijn, wat tot losbandigheid leidt” (Ef. 5, 18)

Ten aanzien van de woede geeft hij twee regels: ten aanzien van zijn handelingen, niet opvliegend zijn, dat is immers wat dronkenschap vaak doet, maar vriendelijk en geduldig (Ps. 92, 15). Wat zijn woorden betreft: niet strijdlustig zijn: “een dienstknecht van de Heer moet niet twisten” (2 Tim. 2, 24), “als iemand meent dit te moeten betwisten: wij kennen zulk een gewoonte niet en de Kerk van God evenmin” (1 Kor. 11, 16). De bisschop is opvolger van de Apostelen en Jezus heeft tegen hen gezegd dat ze de vrede moeten verkondigen: “Ik geef u mijn vrede, ik laat u mijn vrede” zei hij tijdens zijn Passie.

Wat betreft rijkdom zegt de Apostel niet geldzuchtig te zijn. De bisschop is immers aangesteld tot rechter en bestuurder (ordinator) van de Kerk en indien hij geldzuchtig is, dan kan hij makkelijk afwijken van de rechtvaardigheid: “Gij zult geen geschenken aannemen want geschenken maken de zienden blind en de rechtvaardigen tot leugenaar.”

Vincent Twomey s.v.d. over de Kerk in Ierland

Pater Vincent Twomey SVD van de 'Ratzinger-Schülerkreis', die vorig jaar nog te gast was in Nederland voor een aantal colleges over Humanae Vitae voor heel wat Nederlandse seminaristen, heeft in de Duitse Die Tagespost een hoogst interessante bijdrage geschreven over de achtergronden van het Murphy-rapport.

Een eerste aspect dat wij naar voren halen is de falende rol van de bisschoppenconferentie:

"Sowohl die Größe als auch das Wesen der Bischofskonferenz schwächen die Möglichkeit einer effektiven Leitung auf regionaler oder nationaler Ebene. Jeder Bischof hat Angst, den anderen auf die Füße zu treten, geschweige denn sie zu kritisieren. Noch schlimmer ist, dass es eine ausgeprägte allgemeine Tendenz innerhalb der irischen Bischofskonferenz gibt, sich hinter der Reihe der anderen Bischöfe zu verstecken, worauf schon früher einmal in einer öffentlichen Debatte in Maynooth hingewiesen wurde (veröffentlicht in The Furrow, 1994). Der Papst, damals noch Kardinal Ratzinger, brachte, wie berichtet wurde, seine Besorgnis gegenüber der Art und Weise zum Ausdruck, wie Bischofskonferenzen im Allgemeinen die persönliche Verantwortung des einzelnen Bischofs für seine eigene Diözese und für die Kirche insgesamt untergraben."

Een tweede aspect is de rol van een heterodoxe moraaltheologie:

"Ein solches Nicht-Hören auf sein Gewissen kann entweder durch Willensschwäche (Ehrgeiz, mangelndem Respekt vor einem anderen Menschen, Feigheit, Selbstgefälligkeit – die Untugend so vieler irischer Geistlicher in der Vergangenheit) bedingt sein, oder aber durch eine Schwäche des Geistes, wie etwa eine falsche, subjektivistische Vorstellung vom Gewissen, die es zu einem Rechtfertigungsmechanismus reduziert.

Das Problem wurde noch durch eine bestimmte Art von Moraltheologie verschlimmert, die in Abrede stellte, es gebe Handlungen, die in sich (intrinsisch) schlecht seien. Bestenfalls kommt dabei Untätigkeit in moralischer Hinsicht heraus; schlimmstenfalls jedoch ein lasterhaftes Verhalten. Damit das Böse gedeihen kann, reicht es aus, dass die Guten nichts tun."

Toepassing van het geldend kerkelijk recht

Canonist Dr. Gero Weishaupt beargumenteert dat de celebratie-richting versus orientem of versus Deum louter een toepassing is van het geldend kerkelijk recht en dus niet kan beschouwd worden als een 'hervorming'.

"Die Zelebration „versus Deum“ ist - zusammen mit der Mundkommunion und der lateinischen Kultsprache - nicht Gegenstand der von Papst Benedikt XVI. gewünschten „Reform der Reform“ der Liturgie, sondern Verwirklichung geltenden Rechtes. Es geht hierbei um die Korrektur einer Fehlentwicklung nach dem Zweiten Vatikanischen Konzil."

Lees hier het gehele artikel.

Dit roept natuurlijk -en opnieuw in het licht van hét onderwerp van de katholieke blogosfeer in Nederland vandaag- de vraag op naar oorzaken en verantwoordelijkheden van de niet-toepassing van het geldend kerkelijk recht.
Als onderdeel van een antwoord geldt het volgende:
In CIC 392 § 1 lezen we: " Episcopi dioecesani est Ecclesiam particularem sibi commissam cum potestate legislative, exsecutiva et iudiciali regere, ad normam iuris".

In Christus Dominus nr. 15 lezen we: " ipsi itaque Episcopi praecipui sunt dispensatores mysteriorum Dei, sicut et totius vitae liturgicae in Ecclesia sibi commissa moderatores, promotores atque custodes."

Etymologische misleiding

Pastoor Mennen schrijft: "Zeer symptomatisch voor de wijze waarop bisschoppen hun handelwijze of hun niet-handelen theologisch verantwoorden is dat je hen voor de duiding van hun ambt nooit hoort beroepen op de betekenis van het Griekse woord “episkopos”, de originele christelijke naam van hun ambt waar het Nederlandse woord bisschop toch rechtstreeks van is afgeleid. Dat betekent immers “toezichthouder” of “inspecteur”, een term die door de oergemeente waarschijnlijk toch niet voor niets gekozen is. Nee, men beroept zich liever op een latere meer heidense ambtstitel “pontifex” dat men gemakshalve met “bruggenbouwer” vertaalt. En dat wordt dan zo uitgelegd dat bisschoppen geroepen zouden zijn bruggen te bouwen tussen mensen en tussen (tegengestelde) groepen van mensen, een soort verbindingsman in een gepolariseerde Kerk. Dat deze verklaring niet de echte is, kan ieder verklarend woordenboek uitleggen. Daar zal men vinden dat “pontifex” een wegbereider naar de godheid is maar dat was blijkbaar niet het belangrijkste. De verzonnen uitleg was een theologisch excuus om altijd vriendelijk te kunnen blijven en nooit te hoeven optreden."

Lees hier geheel de column van pastoor Mennen